Boekrecensie Focus!

Aandacht en concentratie ontwikkelen bij jongere kinderen

In een wereld die steeds meer wordt gedomineerd door afleiding en prikkels, biedt het boek Focus! van Johan Eichhorn een verfrissende kijk op het belang van aandacht en concentratie in de ontwikkeling van jonge kinderen, van 0 tot 7 jaar.

Met een schat aan inzichten, praktische strategieën en onderzoek neemt Eichhorn de lezer mee op een boeiende reis naar het begrijpen en cultiveren van de ‘aandachtsspieren’ van jonge kinderen. Het boek opent met een krachtig uitgangspunt: aandacht is de sleutel tot leren. Eichhorn benadrukt dat het niet alleen gaat om het verkrijgen van de aandacht van kinderen, maar ook om het behouden en stimuleren ervan gedurende langere periodes.

Aandachtspier

Hij introduceert het concept van de ‘aandachtsspier’, die je net als een fysieke spier kan trainen en versterken met gerichte oefeningen en activiteiten. Naast aandacht is concentratie belangrijk. Eichhorn maakt onderscheid tussen vrijwillige en gedwongen concentratie. Dit onderscheid is waardevol voor pedagogisch medewerkers. Het helpt hen beter te begrijpen hoe ze de aandacht van kinderen kunnen vasthouden in deze twee vormen van concentratie. Denk bij vrijwillige concentratie aan gerichte aandacht tijdens het vrije spel. Het kind kiest zelf waar het mee wil spelen en laat een hoge spelbetrokkenheid zien. Gedwongen concentratie vindt plaats bij een opdrachtsituatie, het kind moet bijvoorbeeld een paasei verven met verschillende kleuren.

Zintuigen en prikkels

Voor het bereiken van focus zijn enkele voorwaarden van essentieel belang, zoals het goed functioneren van de zintuigen bij het kind. De ontwikkeling van de zintuigen is vaak voltooid vóór de peutertijd. Het begint al in de baarmoeder en verloopt in een snel tempo na de geboorte. Daarom is het van groot belang om alert te zijn op eventuele zintuiglijke problemen.

De hersenen ontwikkelen zich door middel van de activiteiten en impulsen die worden aangeboden of verwerkt moeten worden. Een overdaad aan auditieve en visuele prikkels kan de focus belemmeren. Wij zijn ons vaak niet bewust van de achtergrondbeelden en -geluiden die in een snel tempo op ons afkomen.

Volwassenen zijn beter in staat om deze prikkels te filteren, terwijl kinderen hier nog moeite mee hebben. Denk aan muziek die aanstaat, harde geluiden en volle ruimtes. In de kinderopvang kan je denken aan rondslingerend, niet-gecategoriseerd speelgoed, een deur die constant open en dichtgaat, of de telefoon die maar blijft gaan.

Rust

Hoewel het boek veiligheid niet benoemt, benadrukt het wel het concept van ‘rust’. Het belang van rust strekt zich uit tot alle aspecten van de opvang, van de opvangsituatie zelf tot de thuissituatie en de omgeving waarin het kind zich bevindt. Ik ben van mening dat een diepere verkenning van het thema veiligheid inzicht kan bieden in de bijdrage van een gevoel van veiligheid aan het vermogen van kinderen om zich te concentreren en aandachtig te zijn.

Een van de voorwaarden om tot focus te komen, is het bereiken van innerlijke rust. Eichhorn benadrukt dat rust in het gezin, de kinderopvang of de klas begint bij de volwassene. Hij biedt praktische suggesties voor het creëren van een kalme en ondersteunende omgeving waarin kinderen zich prettig voelen. Met voorbeelden en oefeningen moedigt hij opvoeders en ouders aan om zelfzorg toe te passen en hiermee samen met kinderen momenten van stilte en ontspanning te ervaren.

Ademen als een olifant

Zo geeft het boek als tip te gaan ‘ademen als olifanten’. Ga stevig op de grond staan, adem diep in door je neus en til daarbij je armen op, alsof ze de slurf zijn van de olifant. Adem hard door de mond uit, laat je armen zakken, zodat de olifantenslurf naar beneden komt.

Het moderne leven

Wat ik als lezer prettig vind, is het uitgebreide bronnenonderzoek van Eichhorn. Hij combineert inzichten uit diverse disciplines, waaronder pedagogiek, psychologie, mindfulness en yoga. Zo biedt hij een gevarieerde benadering van aandacht en concentratie die relevant is voor de kinderopvang. Denk aan visies van Singer, Riksen-Walraven, Laevers en Montessori. Als trainer in pedagogiek en als ouder voel ik me zowel in mijn werk als persoonlijk aangesproken door dit boek. Het herinnert mij eraan dat te midden van de chaos van het moderne leven, momenten van rust en concentratie van onschatbare waarde zijn voor het welzijn en de ontwikkeling van kinderen.

Het boek geeft concrete tips voor pedagogisch medewerkers voor het stimuleren van focus en hoge spelbetrokkenheid bij kinderen: blijf betrokken en nabij, bied veiligheid, zorg voor een rijke speelleeromgeving. En bedenk vooral: spelen = leren. Spelen met focus en aandacht gaat niet vanzelf en pedagogisch medewerkers, beleidsmedewerkers en kinderopvangmanagers hebben een mooie rol om daarin bij te dragen!

Marieke, Anne en Ramona schrijven om en om boekrecensies voor de uitgaves van het vakblad Bestuur Beleid Management en Pedagogiek in het Kindcentrum. Anne schreef deze recensie www.bbmp.nl

Focus! Ontwikkel aandacht en concentratie bij jongere kinderen | Johan Eichhorn | 221 pagina’s | uitgeverij Pica | 2023